ਲੇਖ

 ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਇਕ ਪ੍ਰੌੜ ਸ਼ਾਇਰ

- ਰਤਨ ਟਾਹਲਵੀ

ਰਤਨ ਟਾਹਲਵੀ ਦਾ ਨਾਂ ਅੱਜ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦਾ ਮੁਥਾਜ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਇਸ ਨਾਂ ਲਈ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਥਾਂ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਸੁਹਿਰਦ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਲੇਖਣੀ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਵਾਰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਸਟੇਜਾਂ ਉਤੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮੀਡੀਏ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਖਿਤਾਬ ਜਿਵੇਂ  ‘ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕਵੀ’, ‘ਵਗਦੇ ਦਰਿਆਵਾਂ ਦਾ ਵਹਿਣ’ ਆਦਿ ਮਿਲ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਖੁੱਲੇ-ਡੁੱਲੇ ਅਤੇ ਸਾਊ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰੌੜ ਸ਼ਾਇਰ ਦਾ ਜਨਮ ਜਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ ਵਸੇ ਪਿੰਡ ਟਾਹਲੀ, ਪਿਤਾ ਸਵ.ਸ. ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਰਾਜ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁਖੋਂ ਸਾਲ 1956 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਬਚਪਨ ਇੱਕ ਆਮ ਬੱਚੇ ਵਾਂਗ ਇਸ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਵਾਦੀਆਂ, ਸ਼ਾਂਤ ਵਗਦੇ ਦਰਿਆ ਦੇ ਮਨਚਲੇ ਪਾਣਿਆਂ ਨਾਲ ਅੱਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਗੁਜ਼ਰਿਆ। ਸਕੂਲ ਤੱਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਹੀ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ। ਅਗਲੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੁਝ ਘਰੇਲੂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੋਕਣੀ ਪਈ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿੱਠ-ਬੋਲੜਾ ਸੁਭਾਅ, ਸਭ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਅਣਜਾਣ ਬੰਦਾ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਕਾਇਲ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਦੀ ਬੀਬੀ ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਸਾਲ 1980 ਵਿਚ ਹੋਈ। ਪੰਜ ਜੀਆਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿਚ ਦੋ ਸਪੁੱਤਰ ਸ.ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਨ। ਸ.ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਬੀਬੀ ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀਹ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਆਪ ਖ਼ੁਦ ਉਹ ਇੱਕ ਉਸ ਵਿੱਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਸੰਚਾਲਕ ਹਨ ਜੋ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਤੋਂ ਵਿੱਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਕੇ ਗਏ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀਆਂ-ਵੱਡੀਆਂ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹਨ।    

                      ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਵਗ ਰਹੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਦਰਿਆ ਤੋਂ ਨੌਜੁਆਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਜ ਬਹੁਤ ਬੁਰੀ ਤਰਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅਠਾਰਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਤੀਹ ਸਾਲ ਦੇ ਨੌਜੁਆਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪੂਰੀ ਤਰਾਂ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਸ ਅੱਜ ਦੀ ਹੋਣੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਦੰਦਾਂ ਹੇਠ ਜੀਭ ਲੈ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਧਾਵਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਇਸ ਪਾਸੇ ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੇ ਹਨ ਉਥੇ ਰਤਨ ਟਾਹਲਵੀ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਰਾਹੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤਾਨ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਨੌਜੁਆਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਪੁਰਜ਼ੋਰ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਆਪਣੇ ਸਪੁੱਤਰ ਸ.ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਲੇਖਣ ਕਲਾ ਵੱਲ ਪਰੇਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਵੀਂ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ 'ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਹੜਾ' ਵਿਚ ਦਵਿੰਦਰ ਟਾਹਲਵੀ ਨੇ ਕੋਈ ਵੀਹ ਕੁ ਗੀਤ ਲਿਖੇ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗੀਤਕਾਰੀ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਸੁਹਿਰਦ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।        

ਦੋਹੇ

ਰਿਸ਼ਤੇ-ਦੂਰੀ

ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਬਦਲੀ ਰਿਸ਼ਤੇ-ਦੂਰੀ ਵਿੱਚ
ਮੈਂ ਕੋਈ ਤੇਰਾ ਭਾਈ ਨਹੀਂ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਵਿੱਚ।

ਲਹੁ-ਸਫ਼ੈਦ ਸਲੂਕ ਗੁਆਚਾ ਭਾਈਆਂ ਦਾ
ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਮੁੱਕਿਆ ਇੱਕੋ ਢਿੱਡੋਂ ਜਾਈਆਂ ਦਾ।

ਮਾਮੀ ਆਖੇ, ਸੁਣ! ਮਾਸੀ ਔਪਚਾਰ ਕੁਰੇ
ਨਿੱਕੀ ਕਾਹਨੂੰ ਸੱਦਣੀ, ਗੋਲ਼ੀ ਮਾਰ ਕੁਰੇ।

ਭੂਆ ਕਰਦੀ ਚਾਅ ਤਾਹੀਂ ਰਤਾ ਭਤੀਜੇ ਦਾ
ਜੇ ਸਾਲ਼ਾ ਬੋਤਲ ਰੱਖ ਕੇ ਕਰਦਾ ਜੀਜੇ ਦਾ।

ਮਿੰਨੀ ਕਹਾਣੀ

ਗਰੀਬੂ ਦੀ ਗਤੀ

“ਦਿਆਲੋ ! ਕੁੜੇ ਅੱਜ ਉਹ ਬੈਠਾ,...ਸਾਨੂੰ ਦਿਸਦਾ।”

“ਹਾਂ। ਉਹ ਬੈਠਾ ਐ ….ਕੁੜੇ । ਬਾਹਰਲੇ ਬਾਗ਼ ਦੇ ਇਕ ਕੁਬੜੇ ਅੰਬ ਦੇ ਬੂਟੇ ‘ਤੇ।” ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਗੰਭੀਰ ਪਰ ਸ਼ਾਂਤ-ਮੁਖ ਬਚਨ ਕੀਤੇ।”
“ਕੌਣ ਮਹਾਰਾਜ ?”
ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਏਨੇ ਬਚਨ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਟੱਬਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਮੁਹਰੇ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਨੇੜੇ ਬੈਠੀ ਦਿਆਲੋ ਦੇ ਸਾਹ ਸੂਤ ਗਏ। ਉਹ ਅੱਜ ਕਈ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਦ ਦਿਆਲੋ ਦੇ ਘਰ ਪਧਾਰੇ ਸਨ। ਧੰਨਭਾਗ ਸਨ।

ਕਵਿਤਾ/ਨਜ਼ਮ

ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ

ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਸਲਾਮ
ਓਸ ਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ  ਸਲਾਮ
ਮੋਹ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲ ਕਰਵਾਇਆ
ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਵਾਰਸ ਬਣਾਇਆ
ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ‘ਚ ਸੁਣਾ ਲੋਰੀਆਂ
ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਬਣਾਇਆ



ਹਾਇਕੁ ਲੋਕ

ਕਵਿਤਾ/ਨਜ਼ਮ

ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਦਾ ਪਾਂਧੀ  (ਰਤਨ ਟਾਹਲਵੀ)
                                                      

ਉਦੋਂ
ਮੈਂ ਵੀ ਉਸ ਕਾਫ਼ਿਲੇ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਸਾਂ
ਜੋ ਪਰਾਈ ਧਰਤੀ ਨੂੰ
ਰਾਜਕ ਰਹੀਮ ਮੰਨ
ਸੱਤਾਂ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ
ਕੁਝ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ,
ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਤੇ ਪੇਟ ਖਾਤਰ
ਕੁਝ ਸਰਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਘਰਾਂ ਦੇ
ਆਪਣੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ

ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਅੰਕ ਨਾਲ ਜ਼ਰਬ ਦੇਣ ਲਈ                                                            

ਬੱਸ,                                                                                                                     
ਸਭ ਚਲਦੇ ਹੀ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।

ਹਾਸ-ਵਿਅੰਗ

‘ਕਾਮਨ ਸੈਂਸਾਂ’ ਨੇ ਕੀ ਸੌਰਨਾਂ!

“ਖੁਸ਼ਖ਼ਬਰੀ! ....ਖੁਸ਼ਖ਼ਬਰੀ!
ਕਿਸਾਨ ਵੀਰਾਂ ਲਈ ਦਿਵਾਲੀ ਦਾ ਤੋਹਫ਼ਾ,
ਡੀ.ਡੀ ਬੰਬ! ਆ ਗਿਆ...ਆ ਗਿਆ...!  
ਕਿਸਾਨ ਵੀਰੋ! ਕਾਮਨ ਸੈਂਸ ਦਾ
ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰੋ  ਤੇ ਪਾਓ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਵੱਧ ਝਾੜ!”                                                                                                                          

ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪੀ ਇਸ ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਵਿਚਲੇ ਡੀ.ਡੀ ਬੰਬ ਵੱਲ ਸੱਥ ਵਾਲਿਆਂ ਧਿਆਨ ਤਾਂ ਕੀ ਜਾਣਾ ਸੀ, ਉਲਟਾ ਇਸ ਵਿਚਲੇ ‘ਕਾਮਨ ਸੈਂਸ’ ਨੇ ਆਪਣਾ ਹੀ ਗਧੀ ਗੇੜ ਘੁਮਾ ਲਿਆ। ਗੱਲ ਲੱਖੇ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਭੰਦੇ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ। ਉਸਨੂੰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਛਪੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਘੱਟ ਪਰ ਮਸ਼ਹੂਰੀਆਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬੜਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਰੱਬ ਜਾਣੇ, ਕੀ ਲੱਭਦਾ ਹੋਊ ਉਸਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ‘ਚੋਂ। ਖੈਰ, ਮਸ਼ਹੂਰੀ ਵਿਚ ਲਿਖੇ ਡੀ.ਡੀ ਬੰਬ ਨੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਲਖ ਵਿਚ ਹੀ ਦੱਬ ਗਿਆ, ਪਰ ‘ਕਾਮਨ ਸੈਂਸ’ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ‘ਕੱਚੇ ਲਾਹ ਲਿਆ’। ਇਹ ਕਾਮਨ ਸੈਂਸ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸਹੁਰੀ ਦਾ? ਸੋਚਦਾ ਸੋਚਦਾ ਉਹ ਸੋਚਾਂ ਵਾਲੇ ਫ਼ਲੈਸ਼ ਬੈਕ ਵਿਚ ਵੀ ਜਾ ਕੇ ਵੇਖ ਆਇਆ, ਪਰ ਗੱਲ ਨਾ ਬਣੀ। ਅਖ਼ਬਾਰ ਨੂੰ ਉਲਟ ਕੇ ਉਸ ਜੀ ਭਿਆਣੇ ਨੇ ਕੋਲ ਬੈਠੇ ਬੂੜ ਸਿਓਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛ ਹੀ ਲਿਆ, “ਭਾਈਆ! ਬੂੜ ਸਿਆਂ, ਆਹਾ ‘ਕਾਮਨ ਸੈਂਸ’ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਭਲਾ? ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਨਈਂ ਸੁਣਿਆਂ ਸਹੁਰੀ ਦਾ। ਕਹਿੰਦੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਝਾੜ ਵੱਧ ਜਾਂਦਾ ਫ਼ਸਲ ਦਾ।”